WADY WYMOWY
Dyslalia (z grec. dys – zaburzenie; lalia- mowa) to ogólne pojÄ™cie stosowane przy okreÅ›laniu różnych postaci wad wymowy.
Dyslalia jest zatem nazwÄ… kategorii zaburzeÅ„, których istotÄ… jest nieprawidÅ‚owa realizacja dźwiÄ™ków mowy.
Sygmatyzm (seplenienie) -nieprawidÅ‚owa realizacja gÅ‚osek dentalizowanych, jednego, dwóch lub trzech szeregów :
ciszÄ…cego – gÅ‚oski Å›, ź, ć, dź
syczÄ…cego – gÅ‚oski s, z, c, dz
szumiÄ…cego – sz, ż, cz, dż
Możemy wyróżnić
Mogisygmatyzm – opuszczanie dźwiÄ™ku; gÅ‚oski mogÄ… być opuszczane lub w ogóle nie realizowane np. amolot – samolot, koÅ‚a – szkoÅ‚a
Parasygmatyzm zastÄ™powanie jednych gÅ‚osek dentalizowanych innymi, realizowanymi w sposób poprawny.
Sygmatyzm właściwy (deformacja) - wadliwa realizacja głosek, niepoprawna fonetycznie,
Sygmatyzm interdentalny (seplenienie międzyzębowe);
Sygmatyzm lateralny (seplenienie boczne);
Sygmatyzm labio-dentalny (seplenienie wargowo-zębowe);
Sygmatyzm addentalny (seplenienie przyzębowe);
Sygmatyzm nosowy;
Sygmatyzm krtaniowy;
Sygmatyzm gardłowy;
Seplenienie świszczące;
Seplenienie wargowe;
Seplenienie podniebienne;
Seplenienie przydechowe;
U osób z seplenieniem miÄ™dzyzÄ™bowym bardzo czÄ™sto wystÄ™puje miÄ™dzyzÄ™bowa wymowa gÅ‚osek t, d, n.
Rotacyzm (reranie) – wadliwa realizacja gÅ‚oski r. Wyróżniamy trzy formy wadliwej realizacji tej gÅ‚oski:
Mogirotacyzm - opuszczanie dźwiÄ™ku „r”
Pararotacyzm - zastÄ™powanie dźwiÄ™ku „r” innymi dźwiÄ™kami, najczęściej l, j rzadziej d, Å‚, w;
Substytucje w postaci Å‚atwiejszych do wymówienia gÅ‚osek (gÅ‚ównie l,j) spotykane sÄ… u maÅ‚ych dzieci i do 4/5r.ż., stanowiÄ… cechÄ™ rozwojowÄ… fonetycznego aspektu mowy i jest to zjawisko rozwojowe.
Jednak w przypadku gdy 5 –latek zamienia gÅ‚oskÄ™ r na gÅ‚oskÄ™ j zalecaÅ‚abym wizytÄ™ u logopedy.
Rotacyzm właściwy (deformacja) - brzmienie wypowiadanego dźwięku jest zdeformowane, tworzy się dźwięk niewystępujący w systemie fonetycznym języka polskiego.
Rodzaje rotacyzmu właściwego: [Kowalska 1973, Styczek 1981, Kania 1982, Surowaniec 1993, Jastrzębowska 1995, 1998, 1999]
-
r. języczkowe ( tzw francuskie )
-
r. niepełne
-
r. językowe boczne
-
r. boczne
-
r. wargowe
-
r. wargowo – zÄ™bowe
-
r. wargowo – jÄ™zykowe
-
r. międzyzębowe
-
r. policzkowe
-
r. podniebienne
-
r. gardłowe
-
r. krtaniowe
-
r. nosowe
-
r. hiperpoprawne
Kappacyzm i gammacyzm – sÄ… to wady wymowy polegajÄ…ce na nieprawidÅ‚owej realizacji gÅ‚osek tylnojÄ™zykowych zwartych: k, g, k’, g'
Mogikappacyzm i mogigammacyzm – opuszczanie gÅ‚oski tylnojÄ™zykowej k, k’, g,g'
Parakappacyzm i paragammacyzm - jest to zamiana tylnojÄ™zykowych k, k’ na gÅ‚oski zÄ™bowe t, t’ lub h np. kot – tot, kawa – tawa, sanki – santi.
Kappacyzm i gammacyzm właściwy (deformacja) - deformacja głoski w wyniku zwarcia krtaniowego
Mowa bezdźwiÄ™czna – nieumiejÄ™tność realizowania gÅ‚osek dźwiÄ™cznych, zanik lub brak dźwiÄ™cznoÅ›ci w danym fonemie (Surowaniec 1993).
b-p b’-p’ d-t g- k g’-k’ dz-c dż-cz dź-ć w-f w’-f’ z-s ż-sz ź-Å›
UbezdźwiÄ™cznianiu nie ulegajÄ… samogÅ‚oski i spóÅ‚gÅ‚oski dźwiÄ™czne, które nie majÄ… odpowiedników w gÅ‚oskach bezdźwiÄ™cznych (r, l, l’ m, m’, n, n’, j, Å‚)
Może być:
- caÅ‚kowita – gdy ubezdźwiÄ™cznianiu ulega caÅ‚a korelacja dźwiÄ™cznoÅ›ci
- częściowa – ubezdźwiÄ™cznianie wystÄ™puje w niektórych parach opozycyjnych z reguÅ‚y wÅ›ród szczelinowych f-w f’-w’, s-z, sz-ż, Å›-ź.
Lamdacyzm - jest to nieprawidÅ‚owa artykulacja gÅ‚osek l, l’. Wyróżniamy:
Mogilamdacyzm – opuszczanie gÅ‚oski „l”
Paralamdacyzm - zastÄ™powanie gÅ‚oski „l” innÄ… wymawianÄ… prawidÅ‚owo , najczęściej j, Å‚ w. np. lalka – jajka, lampa - jampa
Lamdacyzm wÅ‚aÅ›ciwy (deformacja) – polega na deformacji gÅ‚oski „l” (brak zwarcia jÄ™zyka z górnym waÅ‚kiem dziÄ…sÅ‚owym. Wyróżniamy:
-
Lamdacyzm interdentalny (międzyzębowy);
-
Lamdacyzm dorsalny – czubek jÄ™zyka znajduje siÄ™ przy dolnych zÄ™bach;
-
Lamdacyzm przyzÄ™bowy – czubek jÄ™zyka opiera siÄ™ o wewnÄ™trznÄ… stronÄ™ górnych siekaczy.
Literatura:
Skorek E. Reranie Profilaktyka, diagnoza, korekcja, Kraków 2010;
Styczek I. Logopedia, Warszawa 1980